تأثیر آتش سوزی بر توالی اجتماع گیاهی و گروه های عملکردی گیاهان (plant functional types )، مطالعه موردی مرتع نیمه خشک جوزک در استان خراسان شمالی

چکیده توالی ثانویه پس از آتش سوزی می تواند سبب تکامل یا قهقرای پوشش گیاهی شود. آتش سوزی می تواند سبب حذف برخی گونه های حساس به آتش سوزی و جایگزینی برخی گونه های دیگر شود. بااستفاده از گروه های عملکردی گیاهی (plant functional types (pfts)) می توان پاسخ گونه ها یا صفات گیاهی را به عوامل مخرب محیطی ارزیابی نمود. هدف اصلی این تحقیق شناسایی، طبقه بندی و تجزیه و تحلیل گروه های عملکردی و صفات گیاهی بود که بتوانند به عنوان شاخص های اکولوژیک آتش سوزی جهت تعیین عامل مخرب محیطی بکار روند. برای تعیین گروه های عملکردی گیاهان طی گرادیان آتش سوزی در زمان های مختلف، یک سایت شاهد و دو سایت آتش سوزی شده در سال 1383 و 1387 در مرتع جوزک در استان خراسان شمالی بررسی شد. در هر سایت تعداد 10 واحد نمونه برداری مستقر و فهرست گونه های گیاهی و درصد پوشش هر گونه، 24 صفت مورفولوژیکی، فنولوژیکی و تولید مثلی برای گونه ها اندازه گیری و ثبت شد. همچنین برخی از جنبه های اکولوژی منطقه، شناسایی، تعیین پراکنش جغرافیایی، شکل زیستی گونه ها، اندازه گیری تنوع و درجه اهمیت (iv) گونه ها انجام شد. برای مقایسه تنوع گونه ای در زمان های مختلف شاخص های تنوع، یکنواختی، غنا محاسبه شد. برای بررسی تغییرات صفات، به کمک ماتریس های ایجاد شده، میانگین صفات با استفاده از آزمون توکی در سطح احتمال 5 درصد (p<0.05) مقایسه شده و نمودار های مربوطه رسم گردید. جهت بررسی اثر گروه های عملکردی و زمان و آتش سوزی ماتریس 45 گونه در 24 صفت آماده و آنالیز گونه های شاخص دو طرفه (twinspan) بر روی آن ها انجام شد. برای تعیین صفاتی که همبستگی بیشتری با آتش سوزی دارند آنالیز تابع تشخیص انجام شد. به منظور بررسی صفات غالب، دو ماتریس سایت- گونه و صفت - گونه در هم ضرب و dca ماتریس سایت – صفت بدست آمده، تهیه شد. نتایج حاصل ازآنالیز شاخص های تنوع گونه ای نشان داد، تنوع، یکنواختی و غنا ی سایت های آتش سوزی شده بیشتر از سایت شاهد بود. دراین تحقیق 8 گروه عملکردی گیاهی تعیین شد. مهم ترین صفات بر اساس آنالیز تابع تشخیص در تفکیک گروه های عملکردی فرم زیستی، تعداد روز های خشک شدن برگ و ساقه، وزن بذر، انتشار بذر، وزن تر برگ و نسبت وزن تر به خشک بودند. بر اساس نتایج حاصل از بررسی صفات، برخی از صفات تحت تاثیر آتش سوزی قرار نگرفتند، برخی صفات دو سال پس از آتش سوزی افزایش و سپس برگشت به حالت اولیه مشاهده شد، برخی صفات روند افزایش یا کاهش تدریجی با زمان مشاهده شد. گروه های عملکردی pft1 ، pft2، pft3 و pft6 در سایت شاهد افزایش بیشتری نشان دادند، این گروه ها شامل کامئوفیت ها و فانروفیت ها بوده در اثر آتش سوزی از بین رفته و لی در مراحل پیشرفته توالی دوباره نمایان می شوند. گروه های عملکردی pft4 و pft5 در سایت 1387 و pft7 و pft8 در سایت 1383 افزایش یافتند، این گروه ها شامل همی کریپتوفیت ها و تروفیت ها بوده بعد از آتش سوزی شرایط برای رشد این گروه ها فراهم شده با تولید بذر فراوان، عرصه های خالی از پوشش بر اثر آتش سوزی را اشغال کرده و بدین وسیله باعث افزایش پایداری اکوسیستم می شوند. به طور کلی نتیجه گیری می شود که از pft هایی که بیشترین تغییرات را در امتداد گرادیان آتش سوزی دارند می توان به عنوان شاخص شدت آتش سوزی در مراتع استفاده نمود.